Tháng 9/2024, nhóm khoa học của Stockholm Resilience Centre (SRC) công bố kết quả nghiên cứu toàn cầu: “Trái Đất đã vượt qua 7/9 ranh giới an toàn sinh thái. Đây là dấu hiệu cho thấy hành tinh đang mất khả năng tự phục hồi.” Báo cáo này không chỉ mang tính học thuật, mà là hồi chuông cảnh báo thực tế. Hệ thống tự nhiên của Trái Đất đang hoạt động ngoài “vùng an toàn” mà nhân loại phụ thuộc để tồn tại.

9 Ranh giới của Trái Đất là gì?

Khái niệm Planetary Boundaries được giới thiệu năm 2009 bởi nhóm của Giáo sư Johan Rockström, Giám đốc SRC, và nhà khoa học Will Steffen. Họ xác định 9 giới hạn sinh thái giúp duy trì sự ổn định hệ thống Trái Đất. Tương tự như 9 “vành đai sinh học” bảo vệ hành tinh khỏi sụp đổ. Khi vượt ngưỡng, hệ thống tự nhiên mất khả năng điều chỉnh, kéo theo các phản ứng dây chuyền khó kiểm soát.

1. Khí hậu: Hệ thống điều hòa toàn cầu đã quá tải

Theo IPCC Sixth Assessment Report (2023), nhiệt độ toàn cầu đã tăng 1,2°C so với thời kỳ tiền công nghiệp và đang hướng tới 2°C vào năm 2045 nếu không cắt giảm phát thải. Mỗi 0,1°C tăng thêm đều đồng nghĩa với hàng triệu người mất nhà cửa, hàng tỷ USD thiệt hại và hàng trăm loài tuyệt chủng. Tại Việt Nam:

• Nhiệt độ trung bình tăng 1,5–2°C trong 40 năm.
• Hơn 35 tỉnh thành ghi nhận nắng nóng trên 40°C.
• Đồng bằng sông Cửu Long có nguy cơ ngập 47% diện tích nếu mực nước biển tăng 1m.

2. Đa dạng sinh học: Trái Đất đang mất sự sống nhanh gấp 100 lần tự nhiên

Theo WWF Living Planet Report 2024, quần thể động vật hoang dã trên toàn cầu giảm 70% chỉ trong 50 năm. Việt Nam mất khoảng 10% loài đặc hữu, và hơn 100 loài thực vật rừng biến mất khỏi tự nhiên. Mỗi loài biến mất là một mắc xích bị đứt trong hệ thống sự sống. Điều này sẽ ảnh hưởng đến thụ phấn, nguồn nước, và chuỗi thực phẩm.

3. Chu trình Nitơ – Phốt pho: Nền nông nghiệp đang tự đầu độc mình

Sản xuất nông nghiệp thải ra hơn 200 triệu tấn nitơ mỗi năm. Gấp đôi khả năng hấp thụ tự nhiên của đất. Khi nguồn nước trở thành “súp hóa học”, hệ sinh thái nước ngọt chết dần mà con người là nạn nhân cuối cùng. Và hiện tại ở Việt Nam đang gánh chịu hậu quả điển hình như:

• Sông Nhuệ – Đáy có hàm lượng amoni vượt chuẩn 8-10 lần (theo Báo cáo Môi trường Quốc gia 2024).
• Hồ Trị An và Thác Bà đang xuất hiện hiện tượng “nở hoa tảo độc” do phốt-pho dư thừa.

4. Việc sử dụng đất: Rừng và đất canh tác suy thoái nhanh

Rừng tự nhiên toàn cầu mất hơn 178 triệu ha từ 1990. Theo FAO Forest Resource Assessment 2024, mỗi phút Trái Đất mất 10 sân bóng đá rừng. Việt Nam tuy tăng độ che phủ rừng nhờ trồng rừng, nhưng rừng nguyên sinh giảm 18%. Làm mất đi  ⅓ khả năng hấp thụ CO₂. Bên cạnh đó, đất canh tác bạc màu, nhiễm mặn và nhiễm hóa chất ngày càng tăng. Có một điều bạn cần phải nhớ là khi đất “chết”. Không có công nghệ nào tái sinh được khả năng tự nhiên của nó.

5. Ô nhiễm hóa chất mới: Nhựa và PFAS

Theo United Nations Environment Programme – UNEP Plastic Report 2024, hơn 350.000 hợp chất hóa học nhân tạo đang lưu hành. Trong đó, PFAS (chất vĩnh cửu) tồn tại hơn 1000 năm trong môi trường. Hiện nay, Việt Nam tiêu thụ 3,9 triệu tấn nhựa/năm, tái chế chỉ 10%. Vi hạt nhựa được tìm thấy trong nước mưa, muối biển, và cả nhau thai con người. Ô nhiễm nhựa là một “đại dịch thầm lặng”, len lỏi vào mọi ngóc ngách của hành tinh.

6. Nước ngọt: Đang cạn nhanh hơn khả năng tái tạo

Theo World Water Development Report 2024, hơn 2,3 tỷ người đang thiếu nước. Việt Nam dù có 2.360 con sông nhưng vẫn thiếu nước ngọt nghiêm trọng. Không có năng lượng nào thay thế được nước. Khi nước hết, mọi hệ thống khác đều sụp đổ. Ở Việt Nam, vấn đề này đang diễn ra điển hình là:

• Đồng bằng sông Cửu Long mất 800.000 ha đất nông nghiệp vì xâm nhập mặn.
• Nước ngầm sụt giảm 1,2 m/năm ở TP.HCM.

7. Ô nhiễm không khí: Chúng ta đang hít thở bụi thay vì oxy

Theo IQAir World Air Quality Report 2025, Việt Nam có 5 trong 10 thành phố ô nhiễm nhất Đông Nam Á. Bụi mịn PM2.5 trung bình tại Hà Nội gấp 5–7 lần giới hạn WHO. Không khí không biên giới. Khi gió thổi, ô nhiễm lan rộng từ nhà máy đến phổi mỗi người.

8 & 9. Hai ranh giới còn lại: Đại dương và ozone vẫn “cầm cự”

Nhờ Nghị định thư Montreal, tầng ozone đang dần hồi phục. Nhưng đại dương lại đang trở thành “bể chứa CO₂ khổng lồ”. Nồng độ axit tăng 30% so với thế kỷ 18, đe dọa san hô và sinh vật biển. Nếu các rạn san hô chết, hơn 25% loài sinh vật biển sẽ biến mất.  Và hàng trăm triệu người mất nguồn sống.

Làm gì để kéo Trái Đất trở lại vùng an toàn?

Trái Đất đang nóng lên từng ngày, nhưng vẫn chưa muộn để chúng ta cùng nhau hành động. Không cần những việc quá lớn lao, chỉ cần mỗi người thay đổi một chút. Hành tinh này sẽ có cơ hội hồi sinh. Bắt đầu từ việc giảm phát thải CO₂. Chúng ta có thể tiết kiệm điện, ưu tiên năng lượng tái tạo và chuyển sang xe điện, phương tiện xanh. Mỗi kWh tiết kiệm là một hơi thở trong lành hơn cho thế giới ngày mai.  Đồng thời, hãy trả lại không gian cho thiên nhiên. Trồng thêm một cây, bảo vệ rừng, gìn giữ rừng ngập mặn hay san hô. Những việc tưởng nhỏ nhưng giúp Trái Đất tự chữa lành. Một mảng xanh mọc lên là một tia hy vọng trở lại. 

Xem thêm: 7 Thói Quen Sống Xanh Bạn Nên Bắt Đầu Ngay Hôm Nay

 “Tương lai không được định sẵn – nó được viết ra bởi những gì chúng ta làm hôm nay.”

Trong cuộc sống hàng ngày, tiêu dùng có trách nhiệm là điều ai cũng có thể làm. Hạn chế đồ nhựa, chọn sản phẩm thân thiện môi trường, mua ít – dùng lâu – sửa chữa thay vì vứt bỏ. Không chỉ tốt cho Trái Đất mà còn giúp bạn sống tối giản, nhẹ nhõm hơn. Và trên quy mô rộng hơn, chính sách và hợp tác toàn cầu vẫn là nền tảng quan trọng. Các quốc gia, doanh nghiệp cần thực hiện đúng cam kết Net Zero 2050, minh bạch chuỗi cung ứng và định giá carbon công bằng để khuyến khích sản xuất xanh. Chỉ khi mọi hệ thống cùng hướng về bền vững, Trái Đất mới thật sự có cơ hội phục hồi.

Tóm lại: Trái Đất vẫn còn cơ hội, nếu chúng ta chịu thay đổi

“Trái Đất đã vượt 7/9 ranh giới an toàn” không chỉ là câu thống kê, mà là bản án dự báo cho lối sống hiện tại.  Nhưng hành tinh vẫn có khả năng tự chữa lành, nếu chúng ta lùi lại trước khi quá muộn. Từ chính phủ đến doanh nghiệp, từ nông dân đến người tiêu dùng. Mỗi hành động xanh hôm nay là một “liều thuốc” cho hành tinh. Hãy bắt đầu bằng việc sống có giới hạn, vì chỉ khi đó, Trái Đất mới có cơ hội hồi phục giới hạn của mình.